MATBAACILIK

Tarihte ilk olarak Uzak Doğuda kullanılan matbaacılık teknikleri daha sonra tüm dünyaya yayılmıştır. 1450’de Johannes Gutenberg’in matbaa devrimini başlatmasıyla günümüzdeki seri üretim anlayışı mümkün kılınmış ve matbaacılık gelişerek günümüzdeki son halini almıştır.

Matbaa ilk olarak uzak doğuda kullanılmaya başlanmıştır ve M.S 593 yılında Çin’de ilk matbaa makinesi icat edilmiştir. İlk matbaa teknikleri ve işçilikleri oldukça ilkel olmuştur. İlk basılan eserin İmparatoriçe Shotoko’nun Budizm’in Kutsal Metinlerini Sanskrit dilinde Çin alfabesiyle bastırdığı rivayet edilir. Pi Sheng adındaki bir Çinli’nin porselenden harfler kullanıp bunları teker, teker dökerek baskı yapmayı denediği tarih notlarında yer almaktadır. Daha sonra Uygurlara geçiş yapan matbaacılık, aslında çok eski geçmişi olan bir baskı tekniğidir. Araştırmacıların Tu-Hang mağarasında buldukları bir takım tarih kalıntıları bunu destekler niteliktedir. 5. yüzyıla baktığımızda baskı yönteminin ilk olarak kumaşlara yapıldığı görülmektedir. Matbaaya benzer bir teknikle Mısır’da ağaçtan oyma kalıplarla kumaşa baskı yapılırmış. Zamanla aynı sistemle Arapça metinler de kağıtlara basılmıştır.

AVRUPA’DA MATBAA

Avrupa Matbaacılık tekniklerini, Hollanda’da en üst seviyeye taşımıştır. 14. ve 15. yüzyıllar matbaanın parladığı ve ilerlediği dönemlerden biri olmuştur. 15. yüzyılda Hollanda baskı tekniği olarak, “hattat” ve “hakkak” tekniklerini kullanmıştır. Hattatlar, yazı yazar; hakkaklar ise bu yazıları tahtalara geçirirlermiş ve bu baskıda genellikle tahta kapılar kullanılırmış. 1450 yılında Johonnes Gutenberg hareketli parçalarla yazı baskısı yapabilen bir matbaa makinası icat etmiştir. Johannes Gutenberg, zamanın kredi vereni Johann Fust’dan aldığı krediyle, basım evi kurmuş ve matbaa devrimini başlatmıştır. İlk olarak İncil’in basımı yapılmış ve gayet uygun fiyatlarla satışına başlanmıştır. Kısa süre çok fazla talep gören bu yeni matbaa tekniği, tüm Avrupa ülkelerine hızla yayılmıştır. Bu teknik “tipo” olarak isimlendirilmiş ve ekonomik anlamda büyük kazançlar getirmiştir. Johannes Gutenberg dünyada modern matbaacılığın babası kabul edilir.

OSMANLI’DA MATBAA

Osmanlı Devleti matbaayı Islahat Hareketleri ile birlikte Avrupa’dan ilham alan İbrahim Müteferrika ile kullanmaya başlamış ve yeni matbaalar kurmuştur. İlk basılan eserler Kitab-i Lügat-i, Vankulu ve Arba’ah Turim olmuştur. Padişahlar ilk başlarda çok az kitap basımına izin vermişlerdir. II. Bayezid döneminde 19, Yavuz Sultan Selim dönemindeyse 33 kitap basılmış ve kitapların üzerine padişahların isimleri yazılmıştır. 1796 da Abdurrahman Efendi mühendishane matbaasını kurmuştur. 1800’lü yıllarda Üsküdar matbaası ve Takvimhane-i Amire matbaaları açılmıştır.

MATBAACILIK TEKNİKLERİ

1) Ofset baskı

2) Tipo baskı

3) Tifdruk baskı

4) Serigrafi

5) Anagram baskı

6) Hologram baskı

7) Tampon baskı

BASKININ AŞAMALARI

BASKI ÖNCESİ: Önce tasarım yapılır. Ardından fotoğraf ve yazılar bilgisayara aktarılır. Aktarılan görseller mizanpaj yazılımıyla uygun hale getirilir. Film çıkışları hazırlanır. Filmden sonra prova alınır, Analog provalar denilen denemenin yanında dijital provalarda bulunmaktadır. Bu süreçte oluşturulan metinler ve dijital veriler baskıya hazırlanmış olur.

BASKI: Film çıkışları alüminyum plakların üzerine aktarılır. Aslında bu işlem kalıp çekme olarak adlandırılır. Film kullanılarak pozlandırma ve banyo işlemleri yapılarak baskı evresi sonlandırılır.

BASKI SONRASI: Baskı sürecinin son aşamasında, baskı sonrası selefon, lak gibi malzemelerin yüzeylerine kaplama uygulanır.

MATBAANIN KRONOLOJİK TARİHİ

Baskı ya da metin ve görüntü çoğaltma işlemi uzun bir geçmişe sahiptir.

M.Ö. 3000 VE DAHA ERKEN DÖNEM

Mezopotamyalılar kil tabletlerine bir çekici bir görüntü etkisi uyandırmak için yuvarlak silindir mühürler kullanıyorlardı. Çin ve Mısır’daki diğer erken dönemde toplumlarda, bez üzerine baskıda küçük damgalar kullanmışlardır.

MS

Ts’ai Lun adlı bir Çinli, kağıdı icat etti.

Aziz Cuthbert’ın mezarına Latin İncili metnini içeren küçük bir kitap eklenmiştir. Cuthbert İncili şu anda halen var olan en eski Avrupa kitabıdır.

Pi-Sheng adında bir Çinli sertleştirilmiş kilden matbaa karakterleri geliştirerek ilk hareketli matbaa harfini oluşturdu. Oldukça yumuşak malzeme bu teknolojinin başarısını engelliyordu.

Kağıt yapımı Avrupa’ya ulaştı.

13.yy

Metalden (bronz) dökülen karakterler Çin, Japonya ve Kore’de geliştirilmiştir. Metal türü kullanılarak basılan en eski kitap, 1377 yılına dayanmaktadır.

15.yy

Ahşap kesim Çin ve Japonya’da yüzyıllarca kullanılmaya başlamış olsa da, bilinen en eski Avrupa örneği 15. yüzyılın başlarından kalmıştır. Ahşap kesme, metin ve görüntülerin bir ahşap bloğun yüzeyine oyulduğu kabartma baskı tekniğidir. Basılamayan parçalar tipik olarak bir bıçak veya keski yardımıyla çıkartılırken, baskı parçaları yüzeyle aynı seviyede kalır. Ahşap blok daha sonra mürekkeplenir ve alt tabaka ahşap bloğa karşı preslenir. Kullanılan mürekkep, vernik veya haşlanmış keten tohumu yağı ile karıştırılan yağ lambaları atık kurumlarından yapılırdı.

Bu dönemde zahmetli bir şekilde yazmacılar tarafından el yazması ile yazılan kitaplardan bazıları Avrupa’nın en büyük kütüphanelerinden biri olan Cambridge Üniversitesinde bulunur. Bu koleksiyon sadece 122 kitaptan oluşur.

1436’da Gutenberg bir matbaa üzerine çalışmaya başlar. Taşınabilir metal tipli ahşap baskı makinesini bitirmesi 4 yıl sürer. Yeni cihazla basılmış ilk yayınlar arasında İnciller bulunur. İlk baskı, sayfa başına 40 satır içermekteydi.

1465 yılında ilk kuru gravürleri, Güney Alman sanatçı Housebook Master tarafından bulunmuştur. Drypoint, bir görüntünün keskin metalin sert sivri bir ‘iğne’ veya bir elmas noktası olan bir (bakır) plakayla kesildiği bir tekniktir.

Venedik’teki matbaalarında John ve Wendelin of Speier, el yazısıyla yazılmış karakterlere benzeyen saf roman türünü kullanan ilk yazıcılardır.

1476’da William Caxton, Hollanda’dan ekipman satın alarak İngiltere’deki Westminster’deki ilk matbaayı kurmuştur.

Aynı yıl bakır gravürler illüstrasyonlar için ilk kez kullanılarak Gravürlerle, bakır bir plaka üzerine yivler kesilerek çizimler yapılmıştır.

Yüzyılın sonuna gelindiğinde, Avrupa’da 250 den fazla şehirde matbaa kurulmuştur.

16.yy

Aldus Manutius daha küçük, taşınabilir kitaplar üreten ilk yazıcıdır.

On beşinci yüzyılın ortalarıyla on sekizinci yüzyılın başları arasındaki yıllar tipografi dünyasında birçok değişim ve gelişime tanık oldu. Matbaanın gelişimi komple yazı tiplerinin gelişimini ve bunların üretimini etkiledi. Nicholas Jenson ilk komple roman yazı tipinin gelişimini sağladı. Bu yazı tipi humanistik karakteristiklere dayanıyordu ve çok okunaklıydı. Aldus Manutius basım dünyasında etkili bir isimken muşta kesicisi Francesco Griffo yerden tasarruf etmek için bir el yazısı stili olarak ilk italiği tasarladı. Bu şekilde Manutius’un yayınladığı kitaplar daha küçük olabilecekti.

Jenson’un ilk Roman yazı karakterlerinin bu örneği 1475 yılında yayınlandı.

Roma tipografisinin İtalyan Rönesansı Fransızları da etkiledi. Fransa’da hem tipografi hem de basımcılıkta birçok gelişme yaşandı. Daha kaliteli basımcılığa yönelik çabaların öncülüğünü Robert Estienne, Simone de Colines ve Geofroy Tory gibi basımcılar yaptı. De Colines ve Estienne’nin yanında çıraklık yapan Claude Garamond muşta kesimciği ve basımcılığı öğrendi. Estienne’nin ölümünden sonra Garamond diğer basımcılara yazı karakterleri üretip satan ilk kişi oldu. Garamond’un harf tasarımı tarzı, kaligrafi tarzından daha da öteye gitti ve harf tasarımları Jean Jannon tarafından daha da geliştirildi. 1507’de Lucas Cranach, çizimlerin farklı renklerde basılmış iki veya daha fazla blok kullanılarak çoğaltıldığı bir teknik olan chiaroscuro woodcut’ı geliştirdi.

1525’de ünlü ressam, ahşap oymacılığı ve bakır gravür aleti Albrecht Dürer, harflerin geometrisi üzerine bir kitap olan Unterweysung der Messung’u (Ölçüm Sanatına Bir Ders) yayınladı.

‘Historia Veneta’ (1551), İtalyan dili ve şiiri üzerine yaptığı çalışmalarıyla ünlü Venedikli bir bilim adamı ve kardinali olan Pietro Bembo’nun pek çok kitaplarından biridir.

Christophe Plantin, bu yüzyılın en ünlü matbaacılarından biridir. Antwerp’deki matbaasında Rubens ve diğer sanatçılardan sonra gravürlerle süslenmiş güzel işler ürettiler. Yapıtlarının çoğu ve dükkandaki ekipmanlardan bazıları Plantin-Moretus müzesinde sergilenmektedir.

17.yy

Plantin, bir faksı basan ilk kişidir. Bir faks, eski bir kitabın, el yazmasının, haritanın, sanat eserinin veya mümkün olduğunca orijinaline yakın şekilde çoğaltılmasıdır.

1642’de Ludwig von Siegen Mezzotint’i geliştirdi. Mezzotint;  küçük bir dişli küçük bir metal aletle binlerce küçük nokta bulunan bir bakır levhayı “rocker” olarak adlandırarak pürüzlendirerek yarı tonları üreten bir tekniktir. Teknik olarak bir kuru nokta yöntemi olan intaglio ailesinin bir baskı işlemidir. Kullanılan, tonlama, çapraz tarama veya stipple gibi çizgi veya nokta bazlı teknikler kullanılmadan yarım ton üretilmesine olanak sağlayan ilk tonal yöntemdi. Plakanın yüzü temizlendiğinde plakadaki küçük çukurlar mürekkebi tutarlar.

İlk Amerikan kağıt fabrikası 1690’da kuruldu.

18.yy

1710’da Alman ressam ve gravür sanatçısı Jakob Christof Le Blon, ilk gravür bezini çeşitli renklerde üretti. Üç metal plakayı gravürlemek için mezzotint yöntemini kullanıyordu. Her plaka kırmızı, sarı ve mavi kullanılarak farklı bir renkle mürekkeplenir, daha sonra, siyah çizgiler taşıyan dördüncü bir plaka ekleirdi. Bu teknik, modern renkli baskının temelini oluşturmada en önemli yardımcı oldu. Le Bon’un eseri, yelpazedeki tüm renklerin mavi, sarı ve kırmızı üç ana renkten oluştuğunu belirten 1702’de yayınlanan Newton teorisine dayanmaktadır.

The Bentler’s Magazine, ilk kez 1731’de yayınlandı. Genellikle ilk genel ilgi dergisi olarak kabul edilir. The Bentler’s Magazine 1922 yılına kadar kesintisiz yayınlandı.

1732’de Benjamin Franklin kendi basım ofisini kurdu ve Pennsylvania Gazetesinin yayıncısı oldu.

Alois Senefelder, 1796 yılında litografi geliştirdi ve tiyatro eserlerini basmak için düşük maliyetli bir yöntem olarak kullandı. Daha rafine bir biçimde, litografi bugün hala kullanılan baskın baskı tekniğidir.

Bu çağın bir başka ismine Giambattista Bodoni’ne  ün kazandıran buluş, adını taşıyan ve bugün hala sıklıkla kullanılan bir yazı dizisi oluşturmasıdır. Kalın dikey saplar ve ince yatay saç çizgileri arasındaki keskin kontrastla karakterize edilirler.

19.yy

1800’de, üçüncü Earl Stanhope olan Charles Stanhope, ahşap yerine demir bir çerçeveye sahip olan ilk basıyı kurdular. Bu Stanhope basım yöntemiyle, daha hızlı, daha dayanıklı ve daha büyük sayfalar yazdırılabiliyordu. Birkaç yıl sonra Friedrich Gottlob Koenig ve Andreas Friedrich Bauer tarafından ilk silindir baskı gerçekleştirilerek bir başka performans artışı sağlandı. Şirketleri KBA bugün hala varlığını sürdürmektedir.

1837’de Godefroy Engelmann, litografi kullanarak renk baskısı için bir yöntem olan Chromolithography hakkında patent aldı. Kromolitograflar veya kromlar esas olarak tabloları yeniden üretmek için kullandı. Bu renkli baskı tekniğini kullanarak neyin başarılabileceğini göstermişlerdir. Bir diğer popüler teknik, esas olarak manzara kartpostallarını basmak için kullanılan fotokrom işlemidir.

Illustrated London News, dünyadaki ilk resimli haftalık gazetedir. Bir yıl sonra Sir Henry Cole, İngiliz ressam John Callcott Horsley’i ilk ticari Noel kartının eserini hazırlamak üzere görevlendirir. Yaklaşık 1000 kart basılır ve elle renklendirilir. Bunlardan on tanesi bugün hala varlığını sürdürmektedir.

Aynı zamanda Amerikalı mucit Richard March Hoe, plakanın düz yatak yerine döner bir silindire yerleştirildiği ilk litografik döner baskı makinesini yapmıştır. Bu makine sayesinde yazdırma işlemi önemli ölçüde hızlanmıştır.

Çek ressam Karel Klíč, 1878’de fotogravürü icat etti.

Ottmar Mergenthaler’in Linotype yazım makinesini icat etmesi ile 1886 yılındaki dizgi dizilişinde büyük bir adım atılmıştır. Bu tür yazıcı ile, bir operatör 90 karakterlik bir klavye kullanarak metin girebilir ve  Makine metni slugs olarak, metal türü hatlar olarak çıkartılmıştır.

1890’da Bibby, Baron ve Oğullar ilk fleksografik baskı ürettiler. Bu baskı tipi, yazdırılması gereken görüntüyü tutmak için bir kauçuk baskı plakasındaki kabartmayı kullanmıştır. İlk flekso baskıda kullanılan mürekkep kolaylıkla aktarılmıştır. Bu cihaz Bibby’s Folly olarak bilinir.

20.yy

1903’te Amerikan yazıcı Ira Washington Rubel, kağıt için ilk litografik ofset baskıyı üreten bir araç yaptı. Ofset baskı makinelerinde kauçuk rulo görüntüleri bir baskı plakasından veya taştan alt tabakaya aktarır. Böyle bir ofset silindiri, teneke gibi metallere baskı yapılması için zaten kullanılıyordu.

1907’de İngiliz Samuel  Simon, ipek kumaşın bir baskı ekranı olarak kullanılması sürecinde patent aldı. Serigrafi hızlı bir şekilde pahalı duvar kağıdı üretmek ve keten ve ipek gibi kumaşlara baskı yapmak için popüler hale geldi. Serigrafi, Shang Hanedanlığı’nda (MS 960-1279) Çin’de ilk ortaya çıkmıştı.

Piyasada görünen yeni basın üreticilerinden bazıları 1911’de Roland (günümüzde Man Roland olarak bilinir) ve 1923’te Komori Machine Works’tür.

Baskı üreticisi Koenig & Bauer 1923’te dört renkli Iris baskı makinesini piyasaya sürdü. Kağıt paralar basmak için kullanılabiliniyordu. Zamanla güvenlik baskısı şirketin odak noktalarından biri haline geldi.

Ticari olarak başarılı ilk kitap serisi 1935 yılında İngiltere’de Penguin Books tarafından yayınlandı.

1938 Xerografisinde, kuru bir fotokopi tekniği Chester Carlson tarafından icat edilmiştir. İlk ticari xerographic fotokopi makinesi 1949 yılında piyasaya sürülmüştür, ancak asıl atılım 1959 Xerox 914 düz kağıt fotokopi makinesidir.

Japon tezgah aracı üreticisi Shinohara Machinery Company, 1948’de düz çizgili letterpress makineleri üretmeye başladı. O zamanlardan beri halen popüler bir basım makinesidir Heidelberg Tiegel.

1967’de ISBN veya Uluslararası Standart Kitap Numarası işlemi başladı. Bu işlem, ticari kitaplar için benzersiz sayısal bir tanımlayıcıdır. Aynı yıl Océ, kimyasal olarak işlenmiş özel bir kâğıt kullanarak belgeleri kopyalamak için bir elektro-fotografik işlemle ofis baskı pazarına girdi.

Silikon gibi yeni malzemeler, Tampoprint gibi üreticilerin eğrisel yüzeylere baskı yapılması için daha etkili presler yapmalarını mümkün kıldı. Tampon baskı endüstriyel ölçekte yapılmaktadır.

ABD’de gazete dolaşımı, 1973’te o zaman ki en yüksek seviyeye ulaştı.

IBM 3800 ve Xerox 9700 gibi ilk lazer yazıcılar, 1975 yılında piyasaya çıktı. Pahalı ama çek yazdırma gibi uygulamalar için kullanışlıydı.

Masaüstü yayıncılığı 1985 yılında başladı. Adobe PostScript tarafından desteklenen Apple Macintosh bilgisayar, yazıcılar ve görüntü tarayıcılarının kombinasyonu ve Aldus PageMaker uygulaması, yayıncılığı daha uygun fiyatlı hale getirdi.

Drupa 1986’da MAN Roland Druckmaschinen AG, LITHOMAN ticari web ofset baskı makinesini tanıttı. Polar, POLAR Compucut’u sergiledi.

1990’da başlatılan Xerox Docutech, 135 sayfalık bir dakikada siyah beyaz xerografik baskı motorunu tarayıcı ve son işlemci modülleri ile birleştirdi. Muhtemelen ilk uygun maliyetli baskı makinesiydi.

1992’de Avustralya,  genel dolaşımda polimer banknotları kullanan ilk ülke oldu.

Indigo E-Print 100 ve Xeikon DCP-1’in piyasaya sürülmesi ile dijital baskı 1993 yılında başladı.

21.yy

Ofset baskıları aşamalı olarak gelişti.

Dijital baskıda daha büyük değişiklikler, onları üreten şirketler kadar hızlı gelişen makinelerle gerçekleşti.

Piyasadaki daha büyük oyunculardan biri, özellikle Indigo’yu 2001’de satın almasının ardından HP’dir. Piyasadaki diğer büyük oyuncular Konica Minolta, Bizhub dijital baskı makineleri ve Canon Imagepress serisidir. Canon  2009’da Océ’yi satın alarak daha hızlı bir büyüme sağladı.

Gelişen pazarın bir dalı da, mürekkep püskürtmeli baskılardır. Mürekkep püskürtme teknolojisi  ambalaj endüstrisinde ilerlemeye başladı. Drupa 2016 baskısında EFI Nozomi C18000, HP PageWide C500 ve Durst Rho 130 SPC  oluklu ambalaj kartonunda baskı için optimize edilmiş cihazlara örnektir.